Mường La là mảnh đất giàu truyền thống văn hóa, lịch sử; phong phú các loại hình văn hóa phi vật thể, trong đó, tiêu biểu và đặc sắc là các lễ hội truyền thống. Những năm qua, huyện Mường La đã quan tâm, chú trọng bảo tồn, phục dựng các lễ hội nhằm góp phần gìn giữ giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc trên địa bàn, gắn với phát triển du lịch, nâng cao chất lượng đời sống nhân dân.

Thực hiện Nghị định số 110/2018/NĐ-CP ngày 29/8/2018 của Chính phủ về quản lý và tổ chức lễ hội, hằng năm, UBND huyện đã ban hành các văn bản chỉ đạo đơn vị chuyên môn, các xã, thị trấn triển khai thực hiện các quy định về tổ chức các hoạt động trong lễ hội, tăng cường công tác quản lý nhà nước về lễ hội, hướng dẫn UBND các xã, thị trấn, các cơ quan, ban, ngành trên địa bàn huyện tổ chức các lễ hội; tăng cường công tác quản lý nhà nước về tổ chức lễ hội trên địa bàn. Các lễ hội tổ chức đảm bảo an toàn, tiết kiệm, phù hợp với nếp sống văn minh, truyền thống văn hóa của dân tộc và phong tục tập quán của địa phương. Kịp thời ngăn chặn và xử lý nghiêm các vi phạm, đặc biệt là các hành vi lợi dụng di tích, lễ hội để trục lợi, kích động bạo lực, lưu hành, kinh doanh văn hóa phẩm trái phép; lôi kéo đông người tại lễ hội để tuyên truyền, quảng bá các hoạt động có dấu hiệu tà đạo, mê tín dị đoan, trái với thuần phong mỹ tục, vi phạm quy định về thực hiện nếp sống văn minh. Nhiều lễ hội truyền thống được phục dựng đã phát huy các giá trị văn hóa tốt đẹp mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc, qua đó lồng ghép đưa các yếu tố văn hóa tiến bộ, phù hợp với nhu cầu hưởng thụ văn hóa và tâm linh của đồng bào các dân tộc. 

Ông Nguyễn Văn Sáng, Trưởng phòng Văn hóa huyện Mường La, thông tin: Huyện đặc biệt chú trọng bảo tồn, gìn giữ, phát huy giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc; triển khai, xây dựng nhiều giải pháp phù hợp với từng địa phương, từng dân tộc, duy trì và phát huy các nét đẹp văn hóa của các lễ hội truyền thống, như lễ hội Gầu Tào của đồng bào Mông, lễ hội xên lẩu nó của dân tộc Thái; lễ hội xên Pang A của dân tộc La Ha; lễ hội xên bản của dân tộc Thái bản Ít, xã Nặm Păm; lễ hội Mừng cơm mới của người Thái trắng xã Ngọc Chiến, Ngày hội hoa Sơn tra tại bản Nậm Nghẹp, xã Ngọc Chiến, lễ hội Nàng han của xã Mường Trai… Trong năm 2023, một số lễ hội đã được phục dựng, tổ chức quy mô, bài bản như: Lễ hội Nàng Han xã Mường Trai; Ngày hội hoa sơn tra; lễ hội mừng cơm mới, xã Ngọc Chiến.

Các hoạt động văn hóa tại lễ hội và ngày hội được ngành chức năng thẩm định và tổ chức đúng quy định, tại lễ hội và hoạt động ngày hội diễn ra các hoạt động trình diễn văn hóa phi vật thể như diễn xướng dân gian, các tiết mục văn nghệ phát triển từ dân gian các dân tộc trên địa bàn huyện, tổ chức các trò chơi dân gian của các dân tộc. Lễ hội và ngày hội đang trở thành sinh hoạt văn hoá cộng đồng lành mạnh, có quy mô ngày càng lớn, thu hút đông đảo nhân dân trong huyện và du khách đến với Mường La.

Ông Lò Văn Sây, Chủ tịch UBND xã Ngọc Chiến, cho biết: Hằng năm cứ đến cuối tháng 8, đầu tháng 9, xã Ngọc Chiến lại tổ chức lễ hội Mừng cơm mới. Đây là lễ hội dân gian mang đậm bản sắc dân tộc của dân tộc Thái, thể hiện tín ngưỡng phồn thực. Thông qua các nghi lễ của lễ hội phản ánh tâm tư, nguyện vọng của người dân, cầu cho mưa thuận, gió hòa, cây cối tốt tươi, mùa màng bội thu, cuộc sống thanh bình, ấm no, hạnh phúc… Tại lễ hội sẽ tổ chức các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao và các trò chơi dân gian, trong đó, có nhiều trò chơi dân gian của đồng bào vùng cao Ngọc Chiến cũng được tái hiện lại, góp phần quảng bá, giới thiệu tiềm năng, bản sắc văn hóa các dân tộc huyện Mường La nói chung và văn hóa đặc sắc của nhân dân xã Ngọc Chiến nói riêng.

Nhằm khôi phục, tưởng nhớ công ơn to lớn của vị nữ tướng có công đánh đuổi giặc phương Bắc, gìn giữ bình yên cho bản làng, năm 2023, xã Mường Trai đã tổ chức khôi phục lễ hội Nàng Han. Bà Lò Thị Dẫn, Phó Chủ tịch UBND xã Mường Trai, cho hay: Xã tổ chức khôi phục lễ hội nàng Han vào ngày 15/2 âm lịch, thu hút đông đảo nhân dân trong vùng và những người con xa quê hương về tham dự. Đây là lễ hội được duy trì tổ chức hằng năm, để giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, quảng bá những nét văn hóa đặc sắc của đồng bào dân tộc Thái thông qua lễ hội. Xã đang tiếp tục lập kế hoạch tổ chức lễ hội Nàng Han năm 2024 với quy mô cấp xã, đồng thời, khích lệ nhân dân duy trì tổ chức lễ hội khác, như: Xên Mường, sinh hoạt Hạn Khuống…

Việc bảo tồn, gìn giữ và phục dựng lại các lễ hội góp phần xây dựng mối quan hệ đoàn kết, gắn bó trong cộng đồng các dân tộc, từng bước tôn tạo, bảo tồn các nét đẹp văn hóa truyền thống, làm phong phú đời sống tinh thần của nhân dân các dân tộc. Thời gian tới, huyện Mường La tiếp tục duy trì, tổ chức một số lễ hội, ngày hội đã được phục dựng; chú trọng các lễ hội truyền thống có nguy cơ mai một, chỉ đạo đơn vị chức năng đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động để cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân tự nguyện, tích cực hưởng ứng thực hiện khôi phục, duy trì lễ hội của địa phương.