Trên địa bàn xã Vân Hồ, huyện Vân Hồ, có 5 dân tộc anh em cùng sinh sống, trong đó, cộng đồng dân tộc Dao chiếm hơn 15% dân số, với khoảng 1.500 người, sinh sống chủ yếu tại các bản Suối Lìn, Chiềng Đi 1, Sao Đỏ 1 và Sao Đỏ 2. Cùng với sự quan tâm và hỗ trợ của Nhà nước, bà con luôn ý thức giữ gìn, bảo tồn nét văn hóa truyền thống đặc sắc của dân tộc mình.

Vào ngày mùng 1 và 15 hằng tháng, tại Nhà bảo tồn văn hóa dân tộc của bản Suối Lìn, có gần 20 học viên học chữ Nôm Dao. Lớp học do nghệ nhân ưu tú Bàn Văn Đức giảng dạy và duy trì từ năm 2021, đến nay, đa số các học viên đều đã đọc thông, viết thạo.

Nghệ nhân Bàn Văn Đức chia sẻ: Xưa kia, người Dao có kho lưu trữ sách cổ riêng trong mọi gia đình, dòng họ. Đây là hệ thống ký tự chữ Hán được phiên âm ra tiếng Nôm Dao, được sử dụng trong mọi văn tự, ghi chép ngày, tháng, thơ, văn, các bài cúng... Trải qua thời gian, đến nay còn ít người biết đọc, biết viết chữ Nôm Dao. Với mong muốn bảo tồn, gìn giữ chữ viết truyền thống của dân tộc, từ năm 2012 đến nay, tôi đã tổ chức, tham gia giảng dạy 17 lớp chữ Nôm Dao cho hơn 700 học viên là người Dao tại các xã, bản trong và ngoài huyện.

Tham gia lớp học chữ Nôm Dao từ năm 2021, đến nay, ông Bàn Văn Sinh ở bản Suối Lìn đã đọc viết thuần thục và dịch nghĩa được các văn tự chữ Nôm Dao cổ. Ông tự hào nói: Khi đã đọc và hiểu được các cuốn sách do cha ông để lại, tôi hiểu hơn về cội nguồn của dân tộc mình, ý nghĩa những phong tục tập quán từ xa xưa, cách đối nhân xử thế, đoàn kết gắn bó giúp đỡ lẫn nhau trong cuộc sống. Tôi sẽ cố gắng gìn giữ và truyền dạy lại những nét văn hóa cho con cháu mình sau này.

Cùng với chữ viết, các loại hình trình diễn dân ca dân vũ truyền thống cũng được đồng bào dân tộc Dao xã Vân Hồ tích cực gìn giữ và phát huy. Hiện nay, trên địa bàn xã có 6 đội văn nghệ dân tộc Dao với gần 150 thành viên, thường xuyên biểu diễn trong mỗi dịp lễ tết, tham gia giao lưu tại các sự kiện văn hóa trong và ngoài huyện.

Gắn bó với những điệu múa chuông, điệu hát Páo Dung truyền thống của dân tộc Dao từ khi còn là thiếu nữ,  nay đã trên 60 tuổi, bà Triệu Thị Loan ở tiểu khu Sao Đỏ 1, vẫn say sưa tham gia phong trào văn nghệ của địa phương. Bà Loan chia sẻ: Cuộc sống hiện nay dù có nhiều thay đổi, song những làn điệu dân ca, dân vũ truyền thống vẫn luôn đóng vai trò quan trọng, không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người Dao chúng tôi. Đến nay, đội văn nghệ của tiểu khu có 20 thành viên, sinh hoạt, tập luyện đều đặn vào thứ 7 hằng tuần. Những người lớn tuổi truyền dạy lại cho những người trẻ, cùng nhau xây dựng nên những tiết mục hay, hấp dẫn để biểu diễn phục vụ nhân dân.

Những năm qua, cấp ủy, chính quyền xã Vân Hồ đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động nhân dân các dân tộc nói chung, dân tộc Dao nói riêng tích cực tham gia gìn giữ, bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống; phát huy vai trò của các nghệ nhân dân gian trong việc truyền dạy, bảo tồn, đồng thời huy động nguồn lực đầu tư, nâng cấp thiết chế văn hóa, hỗ trợ nhân dân các bản trong các hoạt động truyền dạy, tập luyện, biểu diễn… góp phần thúc đẩy phong trào văn hóa, văn nghệ trên địa bàn ngày càng sôi nổi.

Bà Mùi Thị Thiệp, Phó Chủ tịch UBND xã Vân Hồ, cho biết: Cộng đồng dân tộc Dao trên địa bàn xã có ý thức rất cao trong việc giữ gìn những nét văn hóa truyền thống như tiếng nói, chữ viết, phong tục, lễ hội, nghề thêu thùa, tạo hoa văn trên trang phục... Từ đầu năm đến nay, xã đã phối hợp với các cơ quan chuyên môn của huyện tổ chức 2 lớp tập huấn về dân ca dân vũ cho hơn 70 hạt nhân văn nghệ là người Dao trên địa bàn. Động viên nghệ nhân truyền dạy chữ viết, đồng thời vận động nhân dân các bản gìn giữ bản sắc văn hóa gắn với phát triển du lịch cộng đồng.

Việc giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa trong cộng đồng dân tộc Dao xã Vân Hồ không chỉ góp phần nâng cao đời sống tinh thần cho nhân dân, mà còn khai thác tốt những tiềm năng về văn hóa, mở ra cơ hội phát triển kinh tế du lịch cho địa phương.