Sau hơn 4 năm bén rễ trên đất nương ở một số địa phương trong tỉnh, cây gai xanh (thuộc Dự án phát triển chuỗi liên kết sản xuất và tiêu thụ gai xanh tỉnh Sơn La) đã giúp người dân tăng thêm thu nhập đáng kể. Nhiều hộ trồng cây gai xanh thu trên 100 triệu đồng/ha/năm, cao hơn từ 2 - 3 lần so với trồng lúa nương, sắn trên cùng diện tích đất canh tác mà không phải lo đầu ra cho sản phẩm. Cây gai xanh đã và đang mở ra hướng phát triển kinh tế mới cho người dân.

Vỏ cây gai xanh được phơi khô chuẩn bị xuất bán.

Cuối năm 2017, Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh hợp tác với Công ty TNHH Đầu tư và Sản xuất Vinaffi và HTX Gai xanh AP1 Sơn La (Mộc Châu) phát triển vùng nguyên liệu cây gai xanh tại Sơn La. Đây là một trong những tiểu dự án thuộc Dự án “Thúc đẩy bình đẳng giới thông qua nâng cao hiệu quả kinh tế sản xuất nông nghiệp và phát triển du lịch tại tỉnh Lào Cai và Sơn La” (gọi tắt là Dự án GREAT), với tổng số vốn hơn 14 tỷ đồng, trong đó Dự án GREAT góp hơn 3 tỷ đồng, Công ty TNHH Vinaffi góp trên 11 tỷ đồng. Công ty cổ phần Đầu tư phát triển sản xuất và nhập khẩu An Phước (tỉnh Thanh Hóa), các công ty, HTX ký hợp đồng đầu tư cây giống, hạt giống, vật tư cho người dân theo hình thức trả chậm và bao tiêu toàn bộ sản phẩm. Hiện, cây gai xanh đã trồng trên 400 ha tại các huyện: Mộc Châu, Vân Hồ, Phù Yên, Mai Sơn, Sông Mã, Thành phố. Riêng 2 huyện Vân Hồ, Mộc Châu trồng hơn 220 ha, với trên 500 hộ dân tham gia.

Ông Dương Gia Định, Chi cục Trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh, cho biết: Chi cục đã phối hợp với đối tác tổ chức các lớp tập huấn cho người dân các xã, bản về kỹ thuật trồng, chăm sóc cây gai xanh AP1, bảo đảm năng suất, chất lượng cao, ít sâu bệnh. Năng suất trung bình đạt từ 75 - 83 tấn cây tươi/ha/năm, sau khi sơ chế đạt 2,5 - 3,5 tấn vỏ khô/ha/năm, bán với giá từ 35 - 40 nghìn đồng/kg vỏ khô và được công ty, HTX thu mua toàn bộ sản phẩm.

Gai xanh giống AP1 là cây công nghiệp, chủ yếu trồng lấy vỏ để sản xuất thành nguyên liệu sợi phục vụ ngành công nghiệp dệt may. Cây dễ chăm sóc, khả năng chịu hạn tốt, ưa khí hậu nóng ẩm; trồng một lần, nhưng thời gian khai thác từ 8 - 10 năm; thu hoạch 4 - 6 lứa/năm (thời gian từ 48 - 50 ngày/lứa), khi 3 - 4 lá gai dưới gốc cây già, chuyển sang màu nâu nhạt, cây đạt độ cao từ 1,2 mét trở lên là cây đã đến độ thu hoạch. Lá cây gai xanh được sử dụng làm thức ăn cho gia súc hoặc nguyên liệu cho ngành công nghiệp thực phẩm và bào chế dược liệu; lõi gỗ từ cây gai xanh sau khi lấy vỏ có thể tận dụng làm giá thể để trồng nấm sò hoặc ủ làm phân bón hữu cơ vi sinh để tái tạo đất.

Tại khu đất nương của gia đình anh Ngần Văn Thư, bản Suối Nậu, xã Liên Hòa (Vân Hồ) cây gai xanh cao ngập đầu người đang thu hoạch và được đưa vào máy tuốt thành sợi gai xanh nhỏ, dài, mềm, sau đó đem phơi khô. Anh Thư chia sẻ: Đầu năm 2018, gia đình trồng gần 2 ha cây gai xanh, mỗi năm thu hoạch 4 lứa, sản lượng đạt 1,4 tấn vỏ khô/lứa, thu nhập trên 220 triệu đồng/năm. Sau mỗi lần thu hoạch thì tổ chức làm cỏ và bón 3 tạ phân NPK/ha/lứa, gốc cây lại đâm chồi, đẻ nhánh và phát triển nhanh. Được Công ty cổ phần Đầu tư phát triển sản xuất và xuất nhập khẩu An Phước cung ứng toàn bộ hạt giống, vật tư theo hình thức trừ dần trong 5 năm đầu, cho mượn máy tuốt vỏ cây gai và ký hợp đồng thu mua toàn bộ sản phẩm, nên gia đình tôi yên tâm sản xuất.

Còn gia đình ông Hà Văn Dũng, bản Hin Thuội, xã Cò Nòi (Mai Sơn), đầu năm 2019, sau khi tham gia lớp tập huấn, hướng dẫn kỹ thuật trồng cây gai xanh, gia đình ông đã trồng cây gai xanh giống AP1 do Công ty TNHH Đầu tư và Sản xuất Vinaffi cung cấp. Ông Dũng cho biết: Do phù hợp với thổ nhưỡng, khí hậu và được chăm sóc đúng quy trình kỹ thuật, nên hơn 1,8 ha cây gai xanh của gia đình phát triển tốt, mỗi năm thu 3 lứa, mỗi lứa thu trên 5 tấn vỏ khô, thu nhập hơn 200 triệu đồng/năm từ cây gai xanh.

Việc chuyển đổi các loại cây trồng trên đất nương kém hiệu quả sang trồng cây gai xanh theo hướng liên kết sản xuất và bao tiêu sản phẩm ở Sơn La không những tận dụng được tối đa diện tích đất, phủ xanh đất trống, đồi trọc. Đây là hướng đi phù hợp, giúp nâng cao thu nhập, cải thiện cuộc sống cho người dân.