Ngô sinh khối là cây ngô được thu hoạch ở giai đoạn bắp ngô chín sáp để làm thức ăn cho đại gia súc. Cây ngô sinh khối gắn với quá trình phát triển đàn bò sữa ở Mộc Châu, là thức ăn xanh không thể thiếu cho đàn bò sữa. Trước đây, Công ty cổ phần Giống bò sữa Mộc Châu, các hộ nuôi bò sữa tự sản xuất ngô sinh khối  trên đất thuê, khoán; khi quy mô đàn bò sữa tăng, kéo theo nhu cầu về thức ăn ngày càng tăng lên. Vì vậy, Công ty và các hộ nuôi bò sữa đã kết nối với các hộ trồng ngô để sản xuất ngô sinh khối làm thức ăn xanh và ủ ướp cho đàn bò sữa, nhất là dự trữ trong mùa đông. Khoảng những năm 1995, vùng ngô sinh khối bắt đầu mở rộng đến các xã lân cận.

Trên địa bàn huyện Mộc Châu hiện có trên 25.000 con bò sữa, trong đó, Công ty cổ phần Giống bò sữa Mộc Châu có 1 trang trại chăn nuôi tập trung và liên kết với 510 hộ nông dân chăn nuôi bò sữa. Nhu cầu ngô sinh khối làm thức ăn phục vụ đàn bò sữa khoảng 200.000 tấn/năm; tương ứng mỗi năm phải mua từ 340 - 440 tỷ đồng tùy theo giá thị trường.

Năm 2023, tổng diện tích trồng ngô của huyện Mộc Châu là 10.238 ha, trong đó diện tích trồng ngô sinh khối 1.862 ha, tập trung ở những vùng thuận lợi về địa hình và đường xe vận chuyển ở các xã, thị trấn trên địa bàn huyện. Tổng sản lượng trên 67.000 tấn và mới chỉ đáp ứng 1/3 nhu cầu ngô sinh khối cho đàn bò sữa trên địa bàn. Tiềm năng và nhu cầu mở rộng diện tích trồng cây ngô sinh khối để cung cấp thức ăn cho đàn bò sữa ở huyện Mộc Châu còn rất lớn.

Ông Nguyễn Công Cường, đơn vị chăn nuôi 26/7, Công ty cổ phần Giống bò sữa Mộc Châu, chia sẻ: Gia đình tôi duy trì 55-60 con bò sữa, nhu cầu thức ăn thô cho đàn bò sữa khoảng 500 tấn/năm, trong khi chỉ tự sản xuất được 50 tấn, còn lại là phải đi mua nên phụ thuộc rất nhiều vào thương lái.

Hiện nay, Tổ hợp "Thiên đường sữa Mộc Châu” gồm 2 hạng mục chính: Trang trại sinh thái, bò sữa công nghệ cao Mộc Châu với quy mô 4.000 con và Nhà máy chế biến sữa công nghệ cao Mộc Châu, đang được triển khai đầu tư. Với những định hướng phát triển lâu dài, Công ty cổ phần Giống bò sữa Mộc Châu đã và đang quyết tâm đưa cao nguyên Mộc Châu thành vùng nguyên liệu sữa tươi chuẩn quốc tế; tiếp tục mang đến cho người tiêu dùng những sản phẩm chất lượng cao từ “Thiên đường sữa Mộc Châu”. Nhu cầu sử dụng ngô sinh khối cho đàn bò sữa tăng lên không chỉ về số lượng mà còn yêu cầu cao hơn về chất lượng.

Qua nhiều năm, cây ngô sinh khối đã khẳng định được hiệu quả về kinh tế, ưu điểm trồng ngô sinh khối là giá trị kinh tế cao hơn so với ngô thu hạt và có thời gian thu hoạch ngắn (khoảng 85-90 ngày), sớm hơn 20-30 ngày so với trồng ngô hạt nên có thể tăng vụ và ít chịu rủi ro về thiên tai, sâu bệnh.

Mặc dù có nhiều kinh nghiệm trồng ngô sinh khối, nhưng các hộ dân gieo trồng chủ yếu theo kinh nghiệm, trồng nhiều giống ngô khác nhau, chưa thực hiện đúng mật độ gieo hạt và chăm sóc, nên năng suất chưa cao. Theo quy trình kỹ thuật, trồng ngô sinh khối cần phải trồng mật độ dày hơn so với trồng ngô lấy hạt để đạt năng suất cao. Khi bắp ngô đến kỳ “hết sữa” hạt bắt đầu cứng, cây vẫn đang độ xanh có dinh dưỡng cao nhất và đạt trọng lượng tối đa sẽ thu hoạch để làm thức ăn thô cho đại gia súc.

Trên thực tế, thời gian qua, việc thu hoạch ngô sinh khối còn có những bất cập, do khâu tổ chức liên kết giữa hộ trồng ngô với tư nhân làm dịch vụ chặt, băm, vận chuyển và hộ chăn nuôi bò sữa chưa hợp lý. Mặt khác, do mưa lũ kéo dài nên việc mua, vận chuyển gặp khó khăn, có nơi “quá lứa, nhỡ thì” nên phải chuyển sang đợi để thu bắp.

Theo ông Nguyễn Sỹ Quang, Phó Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Giống bò sữa Mộc Châu, nói: Ngoài thức ăn tinh, thì thức ăn thô xanh từ ngô sinh khối rất quan trọng để nâng cao sản lượng, chất lượng sữa. Những năm qua, Công ty phát triển vùng ngô sinh khối đã mở rộng tới nhiều địa bàn, nhưng do chưa thực hiện bài bản, nên sản lượng ngô sinh khối vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu cung cấp thức ăn cho đàn bò sữa và chưa quản lý tốt chất lượng vùng nguyên liệu.

Theo ông Nguyễn Sỹ Quang, Phó Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Giống bò sữa Mộc Châu: Ngoài thức ăn tinh, thì thức ăn thô xanh từ ngô sinh khối rất quan trọng để nâng cao sản lượng, chất lượng sữa. Những năm qua, Công ty phát triển vùng ngô sinh khối đã mở rộng tới nhiều địa bàn, nhưng do chưa thực hiện bài bản, nên sản lượng ngô sinh khối vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu cung cấp thức ăn cho đàn bò sữa và chưa quản lý tốt chất lượng vùng nguyên liệu.

Do chưa có liên kết chặt chẽ giữa người trồng ngô sinh khối và bên mua, nên vùng nguyên liệu chưa thật sự ổn định; giá thu mua cũng bấp bênh, làm người trồng chưa yên tâm mở rộng diện tích.

Xuất phát từ đòi hỏi của thực tiễn, 2 năm qua, huyện Mộc Châu đã xây dựng kế hoạch sản xuất liên kết theo chuỗi giá trị giữa hộ nông dân với doanh nghiệp, hộ nuôi bò sữa và với sự vào cuộc của 4 nhà: Nhà nước - Nhà doanh nghiệp - Nhà khoa học - Nhà nông, bước đầu đã mang lại hiệu quả sản xuất, thu nhập ổn định cho hộ nông dân trồng ngô và hộ chăn nuôi bò sữa. 

(Còn nữa)