Thực hiện chủ trương tái cơ cấu ngành nông nghiệp, trong đó tập trung đẩy mạnh sản xuất nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, tháng 2/2015, tỉnh ta đã triển khai mô hình ứng dụng hệ thống tưới nhỏ giọt cho cây cà phê bằng công nghệ Israel tại các xã: Chiềng Ban (Mai Sơn), Chiềng Cọ (Thành phố) và Phổng Lái (Thuận Châu), với 44 hộ tham gia, tổng diện tích 23,8 ha. Tuy nhiên, chưa đầy 3 năm, công trình tưới nhỏ giọt theo công nghệ Israel tại xã Chiềng Cọ đã không còn phát huy được tác dụng. Phóng viên Báo Sơn La đã vào cuộc và phản ánh thực tế này.

Từ năm 2017, hệ thống tưới nhỏ giọt cho cây cà phê bằng công nghệ Israel

ở bản Chiềng Yên không còn hoạt động.

Với hình thức Nhà nước hỗ trợ, nhân dân đóng góp, mô hình dụng hệ thống tưới nhỏ giọt cho cây cà phê bằng công nghệ Israel tại xã Chiềng Ban quy mô 7,6 ha, 7 hộ tham gia, kinh phí đầu tư gần 506 triệu đồng (Nhà nước hỗ trợ trên 371 triệu đồng, nhân dân đóng góp gần 135 triệu đồng); tại xã Phổng Lái mô hình có quy mô 6,2 ha, 2 hộ tham gia, kinh phí gần 913 triệu đồng (Nhà nước hỗ trợ gần 620 triệu đồng, nhân dân đóng góp trên 293 triệu đồng); tại xã Chiềng Cọ, quy mô 10 ha, 35 hộ tham gia, kinh phí 882 triệu đồng (Nhà nước hỗ trợ 684 triệu đồng, nhân dân đóng góp 198 triệu đồng. Các mô hình tưới nhỏ giọt có thiết bị kỹ thuật gồm bể chứa nước, bể châm phân, máy bơm, thiết bị lọc và hệ thống tưới nhỏ giọt trực tiếp vào gốc cây, hệ thống tưới nhỏ giọt tương đối đơn giản nên bà con nông dân dễ dàng tiếp thu, cũng như quản lý và vận hành.

Tháng 8 và tháng 10/2015, đồng chí Hoàng Văn Chất, Bí thư tỉnh ủy, Chủ tịch HĐND tỉnh và các đồng chí lãnh đạo tỉnh, Thành phố, ngành Nông nghiệp đã trực tiếp kiểm tra mô hình tại xã Chiềng Ban và Chiềng Cọ. Thực tế cho thấy, toàn bộ diện tích cà phê được ứng dụng công nghệ tưới nhỏ giọt đều xanh tốt, sai quả, đồng chí Bí thư tỉnh ủy đã đánh giá cao thành công bước đầu của mô hình. Đồng thời, tháng 2/2016, tỉnh ta đã tổ chức Hội nghị đánh giá kết quả thực hiện mô hình ứng dụng hệ thống tưới nhỏ giọt cho cây cà phê bằng công nghệ Israel. Theo báo cáo của lãnh đạo xã Chiềng Ban và Chiềng Cọ, cây cà phê được tưới nhỏ giọt kết hợp bón phân hòa tan sinh trưởng, phát triển tốt, tăng khả năng đề kháng sâu bệnh, chống sương muối, tỷ lệ ra hoa, đậu quả cao, chất lượng quả tốt; năng suất cà phê mô hình tại xã Chiềng Ban đạt 22 tấn quả tươi/ha, xã Chiềng Cọ từ 12-14 tấn/ha, cao hơn khi chưa áp dụng công nghệ tưới nhỏ giọt từ 2-9 tấn/ha, còn tại xã Phổng Lái, do năm đầu chưa áp dụng đúng quy trình nên chưa có đánh giá.

1 ha cà phê của gia đình bà Nguyễn Thị Nhị, bản Chiềng Yên được

tưới nhỏ giọt bằng công nghệ Israel, năm 2015 năng suất đạt 14 tấn (ảnh trên);

vụ cà phê năm 2018, năng suất chưa đạt 4 tấn (ảnh dưới).

Đến nay, sau 3 năm triển khai mô hình ứng dụng hệ thống tưới nhỏ giọt cho cây cà phê bằng công nghệ Israel, theo thông tin của lãnh đạo xã Chiềng Ban và Phổng Lái, mô hình vẫn phát huy hiệu quả. Đặc biệt, tại xã Phổng Lái, nhiều hộ gia đình đã tự đầu tư mở rộng ứng dụng tưới nhỏ giọt cho các loại cây trồng khác, như cây ăn quả, chè... mang lại hiệu quả cao trong sản xuất. Tuy nhiên, tại xã Chiềng Cọ, từ vụ cà phê năm 2017, mô hình tưới nhỏ giọt không còn hoạt động, hiện chỉ còn nhà điều hành hệ thống, bể chứa nước châm phân được rào bảo vệ, còn hệ thống đường ống tưới nhỏ giọt đã bị phá hoại hoàn toàn. Tìm hiểu nguyên nhân, cũng như trách nhiệm của chính quyền địa phương, chúng tôi có cuộc làm việc với lãnh đạo xã Chiềng Cọ, ông Cà Văn Long, Phó Chủ tịch UBND xã cung cấp thông tin: Chiềng Cọ hiện có hơn 900 ha cà phê, những năm qua, việc canh tác cà phê vẫn phụ thuộc nhiều vào điều kiện tự nhiên, đặc biệt cà phê hay bị ảnh hưởng của sương muối, năng suất, chất lượng sản phẩm không cao. Mô hình ứng dụng hệ thống tưới nhỏ giọt cho cây cà phê bằng công nghệ Israel được thực hiện tại bản Chiềng Yên, đây là bản TĐC thủy điện Sơn La. Từ khi triển khai, xã xác định đây là mô hình ứng dụng công nghệ cao, góp phần giảm bớt phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên trong sản xuất nông nghiệp, nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm. Sau khi xây dựng mô hình, xã giao cho bản, trực tiếp là bí thư chi bộ và trưởng bản quản lý vận hành. Nhưng, mô hình chỉ hoạt động được trong vụ cà phê năm 2015 và 2016, từ vụ cà phê năm 2017 đến nay, hệ thống đã ngừng không còn hoạt động. Theo Phó Chủ tịch UBND xã Cà Văn Long, nguyên nhân do ý thức bảo vệ của các hộ tham gia mô hình chưa cao, trong quá trình chăm bón, làm cỏ cho cà phê bằng máy phát cỏ đã làm đứt hệ thống đường ống dẫn nước...

Vườn cà phê hơn 3 ha của gia đình ông Lại Thành Chung, bản Chiềng Yên, trong đó năm 2015 gần 1 ha được thực hiện mô hình ứng dụng hệ thống tưới nhỏ giọt bằng công nghệ Israel. Ông Trung khẳng định: Vụ cà phê năm 2015 và 2016, diện tích cà phê được tưới nhỏ giọt của các gia đình tham gia mô hình ra hoa đều, quả to, ít sâu bệnh, năng suất tăng cao so với diện tích không được tưới. Ông Chung bảo, sản xuất nông nghiệp là phải “nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống”, nhưng tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào Nhà nước, nhất là tình trạng “cha chung không ai khóc” của một số hộ, nên đến nay mô hình tưới nhỏ giọt công nghệ Israel ở bản Chiềng Yên đã không còn tác dụng do bị hư hỏng hệ thống dây dẫn nước. Nhớ lại thời điểm tháng 4/2016, chúng tôi đã có dịp vào bản Chiềng Yên, khi đó gia đình ông Lại Thành Chung vừa thu hoạch xong lứa cà phê cuối vụ trong diện tích cà phê được tưới nhỏ giọt. Bà Nguyễn Thị Nhị, vợ ông Lại Thành Chung phấn khởi khoe với chúng tôi: Áp dụng công nghệ tưới nhỏ giọt kết hợp bón phân hòa tan đã giúp cho gia đình chủ động hơn trong quá trình chăm bón, năng suất cà phê tăng 40-60% so với diện tích không được tưới nhỏ giọt. Không những thế, gia đình còn trồng xen mận tam hoa và đào Pháp, thu hoạch xong cà phê lại tiếp tục được thu hoạch mận, đào. Còn vụ cà phê năm nay, mới đầu tháng 11, cả bản đã thu hoạch xong cà phê, năng suất bình quân chưa đến 4 tấn quả tươi/ha, thậm chí có những gia đình năng suất còn chưa đến 1 tấn/ha.

Qua tìm hiểu và nắm thông tin từ một số hộ dân của bản Chiềng Yên, nguyên nhân chủ yếu hệ thống tưới nhỏ giọt cho cây cà phê bằng công nghệ Israel bị phá hoại là do nhận thức và ý thức của một số hộ tham gia mô hình. Nhiều người cho rằng diện tích cà phê của các hộ gần nhà điều hành, bể châm phân là được tưới đều, còn những diện tích ở xa vài trăm mét thì nước không đến và có đến thì cây cà phê cũng chỉ tốt lá. Bên cạnh đó, mỗi tháng tùy vào diện tích cà phê tham gia mô hình, mỗi hộ phải đóng góp từ vài chục nghìn đến khoảng 100 nghìn đồng tiền phân bón, vận hành, tiền điện, từ đó sinh ra nghi ngờ không công bằng, dẫn đến có hành vi cố tình phá hoại, cắt đứt hệ thống đường ống dẫn nước tưới nhỏ giọt.

Mục tiêu của tỉnh trong đầu tư xây dựng mô hình tưới nhỏ giọt cho cây cà phê bằng công nghệ Israel là một trong những giải pháp nhằm đẩy mạnh ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất nông nghiệp và không chỉ dừng lại ở việc áp dụng cho riêng cây cà phê, mà từ đây nông dân ở những nơi có điều kiện có thể học tập, mở rộng áp dụng tưới cho nhiều loại cây trồng khác, giảm phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên, nâng cao năng suất, tạo ra những sản phẩm có chất lượng cao. Từ thực tế trên, có thể nhận thấy khi triển khai mô hình, chính quyền xã, bản ở Chiềng Cọ chưa thực sự làm tốt công tác tuyên truyền để người dân hiểu rõ về quy trình vận hành, cũng như hiệu quả của hệ thống tưới nhỏ giọt cho cây cà phê bằng công nghệ Israel. Chính quyền xã Chiềng Cọ cần làm rõ và xử lý nghiêm hành vi phá hoại hệ thống tưới nhỏ giọt cho cây cà phê bằng công nghệ Israel ở bản Chiềng Yên. Tháng 11/2016, xã Chiềng Cọ được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới, để góp phần giữ vững và nâng cao chất lượng các tiêu chí cần có giải pháp khắc phục sớm để phát huy hiệu quả của công trình đã được đầu tư.