Sau gần 4 tháng gieo trồng, những ruộng tỏi xanh tốt ở Yên Châu bắt đầu rũ lá ngả vàng, nông dân bước vào mùa thu hoạch tỏi. Những chuyến xe thu mua tỏi ra vào tấp nập, báo hiệu một vụ tỏi được mùa.

Trên các cánh đồng dọc quốc lộ 6 qua các xã Chiềng Đông, Chiềng Pằn, Chiềng Sàng, nông dân đang khẩn trương thu hoạch tỏi, chuẩn bị làm đất cho vụ xuân. Năm nay, thời tiết thuận lợi, hầu hết diện tích tỏi cho củ đều, to, bóng.

Cặm cụi nhổ những cây tỏi vừa tới độ thu hoạch, chị Quàng Thị Mừng, bản Búng Mo, xã Chiềng Sàng, cho biết: Vụ này, gia đình tôi trồng 500 m² tỏi, thu được 6-7 tạ tỏi, giá bán thời điểm này từ 10.000-15.000 đồng/kg tỏi tươi, bình quân thu về khoảng 15 triệu đồng.

Cách đó không xa, gia đình chị Lò Thị Mai, bản Mo, xã Chiềng Sàng cũng huy động người thân ra đồng khẩn trương nhổ tỏi để kịp trả đất cấy vụ xuân. Chị Mai nói: Ở đây thường xuyên thiếu nguồn nước tưới nên năm nay mọi người xuống giống tỏi từ giữa tháng 10 để tranh thủ nguồn nước, sớm hơn các cánh đồng khác gần một tháng. Nhờ gieo trồng sớm, cùng với thời tiết khá thuận lợi, ít sâu bệnh nên ruộng tỏi phát triển tốt, cho củ to, đều và đẹp. Với 600 m², từ đầu vụ đến nay, gia đình đã thu được gần 1 tấn tỏi, năng suất đạt gấp rưỡi năm ngoái, ước tính lãi gần 20 triệu đồng, cao hơn hẳn so với trồng cây ngô đông.

Còn tại cánh đồng tỏi ở xã Chiềng Đông, người dân khẩn trương chất những bó tỏi đã bó gọn gàng ngoài ruộng lên xe chở về nhà phơi, anh Hoàng Văn Hoan, bản Đông Tấu nói: Năm nay, gia đình tôi mở rộng diện tích từ 300 m² lên 500 m² trồng tỏi. Gia đình đã thu hoạch 2/3 diện tích với sản lượng khoảng 8 tạ củ tươi; diện tích còn lại đang nhổ ước tính cho thu khoảng 3 tạ củ. Toàn bộ số tỏi sau khi thu, gia đình sẽ phơi khô mới mang bán được giá cao hơn; trung bình từ 30.000-45.000 đồng/kg tỏi khô; dự kiến vụ này sẽ cho thu lãi khoảng trên 30 triệu đồng.

Những năm gần đây, tỏi Yên Châu đã xây dựng, khẳng định thương hiệu, trở thành đặc sản của địa phương, là cây trồng chính vào vụ đông và mang lại nguồn thu nhập đáng kể cho bà con nông dân. Đến nay, toàn huyện có trên 150 ha tỏi, năng suất trung bình đạt 20-25 tấn củ tươi/ha. Do sự khác biệt về thổ nhưỡng và kinh nghiệm canh tác của nông dân nên tỏi Yên Châu có hương vị đặc biệt; củ có màu hơi tía, chắc, thơm nồng, để được lâu nên rất được người tiêu dùng ưa chuộng.

Mùa trồng tỏi Yên Châu bắt đầu từ tháng 11, sau khi thu hoạch lúa vụ thu đông, không cần cày xới đất ruộng, người dân chỉ cần dùng cây gỗ vót nhọn đầu để đâm lỗ xuống đất thả tỏi nhánh giống xuống. Sau hơn 3 tháng, cây tỏi cho thu hoạch, thời gian thu hoạch từ giữa tháng 2 đến đầu tháng 3 năm sau. Tỏi được đưa về nhà phơi, buộc thành từng túm treo trong bóng mát để vỏ khô dần rồi mới đem bán. Cứ nơi nào có khoảng trống để phơi tỏi đều được bà con tận dụng. Từ sáng cho đến tối, nhà nhà, từ người lớn đến trẻ nhỏ, ai nấy đều tất bật tham gia vào các công đoạn nhổ, phân loại, cắt tỉa, phơi và thu tỏi.

Tỏi ở Yên Châu có nhiều loại, phổ biến nhất là giống tỏi tía thường có nhiều nhánh, các nhánh to vừa phải. Loại tỏi này phát triển tốt ở điều kiện bình thường, chiếm số lượng chủ yếu trong mỗi vụ tỏi ở địa phương. Cũng cùng một giống tỏi nhưng do quá trình sinh trưởng ở điều kiện khác nhau, sẽ xuất hiện loại tỏi một nhánh hay còn gọi là “tỏi cô đơn” có giá trị kinh tế cao hơn; trong suốt hơn 3 tháng trồng và sinh trưởng không đẻ thêm nhánh mà chỉ to ra, loại tỏi này có mùi thơm đậm hơn, vị cay nồng.

Đến mùa thu hoạch, tỏi được thương lái đến tận nơi thu mua mang đi tiêu thụ ở trong và ngoài tỉnh. Ngoài ra, tỏi còn được bày bán ngay cạnh quốc lộ 6, tiện cho người dân mua và làm quà. Hiện nay, giá bán tỏi tươi nhiều nhánh ngay sau khi thu hoạch tại ruộng dao động từ 10.000-15.000 đồng/kg; tỏi khô giá 25.000-45.000 đồng/kg. Đối với “tỏi cô đơn” có giá 150.000-250.000 đồng/kg. Với giá bán như vậy, cây tỏi đã mang lại thu nhập không nhỏ cho người dân. Bên cạnh việc xuất bán tỏi tươi, khô, nhiều hợp tác xã trên địa bàn huyện Yên Châu còn nhập tỏi về làm nguyên liệu sản xuất tỏi đen, chế biến thành các sản phẩm: Tỏi ngâm mật ong, rượu tỏi, góp phần tăng thêm giá trị cho cây tỏi.

Cây tỏi được trồng trong vụ đông ở Yên Châu đã trở thành cây trồng mang lại hiệu quả kinh tế cao, giúp nông dân có nguồn thu nhập ổn định, nâng cao đời sống.