Đăng ký khai sinh là thủ tục bắt buộc sau khi trẻ được sinh ra. Song do thiếu trách nhiệm, thiếu hiểu biết của gia đình, nên dẫn đến nhiều trẻ ở Mường Lạn (Sốp Cộp) không có giấy khai sinh.

Giờ ra chơi của học sinh điểm trường Mầm non Hoa Phong Lan tại bản Pá Kạch Trên, xã Mường Lạn (Sốp Cộp).

Chúng tôi đến Huổi Pá, một trong những bản trẻ không có giấy khai sinh nhiều nhất xã. Bản có 130 hộ dân tộc Mông, với gần 900 nhân khẩu. Gặp ông Giàng A Chua, Trưởng bản để nắm số trẻ không có giấy khai sinh, song trưởng bản bảo không hề biết tình trạng tảo hôn và trẻ không có giấy khai sinh.

Không nắm được số liệu từ ban quản lý bản, chúng tôi tìm đến các giáo viên mầm non và tiểu học để tìm hiểu. Cô giáo Quàng Thị Hương, Trường Mầm non Hoa Phong Lan, nói ngay: Lớp mẫu giáo bé hiện có 32 trẻ, nhưng 13 cháu không có giấy khai sinh. Lớp mẫu giáo lớn 40 cháu, thì 6 cháu không có giấy khai sinh, vận động các gia đình đi khai sinh thì hiện vẫn còn 4 cháu chưa có. Lớp nhỡ 26 cháu, thì 5 cháu chưa có giấy khai sinh (đầu năm 7 học sinh không có giấy khai sinh). Còn theo thống kê của cô giáo Trần Lan Hương, Hiệu trưởng Trường Mầm non Hoa Phong Lan, thì toàn xã có 16 bản, trong đó 11 bản, với 79 trẻ trong độ tuổi mầm non không có giấy khai sinh. Cao nhất là bản Huổi Pá (22 cháu), tiếp đến là Co Muông (10 cháu), Pá Kạch trên (8 cháu), thấp nhất là bản Mường Lạn (2 cháu). Thầy giáo Quàng Văn Hồng, Hiệu trưởng Trường Tiểu học Mường Lạn thông tin, toàn trường có 16 học sinh không có giấy khai sinh. Bản Huổi Pá nhiều nhất với 8 học sinh.

Một nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên cần phải nói đến là nạn tảo hôn diễn ra phức tạp. Theo thống kê chưa đầy đủ, xã Mường Lạn có tới 42 cặp tảo hôn. Trao đổi với ông Quàng Văn Cán, cán bộ tư pháp xã được biết, nhiều phụ huynh không đến xã khai sinh cho con vì nhiều lý do: không có hộ khẩu, tảo hôn, có yếu tố nước ngoài (27 trường hợp), người dân không quan tâm việc có hay không có giấy khai sinh cho con cái; nhiều trường hợp khi con vào tiểu học hoặc THCS thì mới đi làm. Con số không có giấy khai sinh xã chưa thể thống kê được, từ đầu năm đến giờ đã làm thủ tục khai sinh cho 295 trường hợp (25 trường hợp đăng ký lại, 76 đăng ký đúng hạn, còn lại là quá hạn). Những trường hợp quá hạn chủ yếu khi con ốm, con đi học tiểu học, hoặc có việc gì cần thiết lắm họ mới về xã để làm giấy khai sinh. Hằng năm, xã đều tổ chức tuyên truyền mỗi bản một lượt, có bản hai lượt, nhưng chưa thay đổi được ý thức của người dân.

Tìm hiểu thêm tại hai trường mầm non và tiểu học, thấy việc vận động những cháu không có giấy khai sinh ra lớp rất khó, một phần là do phụ huynh đầu năm thường đưa trẻ đi nương cùng; nhiều nhà không cho con đi học, với lý do con nhỏ quá; vận động đến lớp để được ăn bán trú, nhưng phụ huynh bảo phải ở nhà trông em. Tất nhiên, những đứa trẻ không có giấy khai sinh sẽ không được hưởng các chế độ ưu đãi của Nhà nước. Theo thống kế, toàn xã còn 32 cháu (từ 3-5 tuổi) chưa được đến lớp (6 trẻ 5 tuổi, 12 trẻ 4 tuổi, 14 trẻ 3 tuổi). Riêng trẻ từ 24-36 tháng mới huy động được 67/288 trẻ. Nhiều học sinh đến 5 tuổi phụ huynh mới cho ra lớp vì nhà xa, dân cư ở không tập trung, phụ huynh chẳng mấy khi đưa đón con đi học, chúng chỉ tự đến lớp hoặc đi cùng anh em, bạn bè. Một điểm bất lợi nữa là, do không có giấy khai sinh, nên không có cơ sở xét duyệt vào diện hộ nghèo để trẻ được hưởng lợi. Khổ nhất là giáo viên trực tiếp đi điều tra phổ cập, mỗi ngày lại có một số liệu khác nhau. Nhiều phụ huynh tự thay đổi tên con mà không có giấy tờ, không nhớ con mình sinh năm nào; có trường hợp bố nói một tên, mẹ lại nói một tên khác; nhiều trường hợp giáo viên phải đi làm giấy khai sinh hộ; có trường hợp lẽ ra học lớp nhỡ, nhưng sau khi hoàn thiện hồ sơ lại lên học lớp một, thành ra việc hoàn thành chương trình ra lớp bị ảnh hưởng. Tình trạng này đã diễn ra nhiều năm, giáo viên kiến nghị nhiều nhưng vẫn chưa được giải quyết. Rất mong chính quyền xã phải vào cuộc quyết liệt để các cháu đỡ thiệt thòi và tạo điều kiện cho giáo viên hoàn thành nhiệm vụ phổ cập.

Thực trạng trẻ không có giấy khai sinh ở Mường Lạn đã và đang gây ra nhiều thiệt thòi cho trẻ, vì không được hưởng các chính sách ưu đãi của Nhà nước khi đi học hoặc khám chữa bệnh. Chính quyền xã Mường Lạn, cũng như huyện Sốp Cộp cần sớm có phương án giải quyết triệt để tình trạng nêu trên để không ảnh hưởng tới cuộc sống của trẻ.